باور های کودکانه
یا وعده های مردم
فریب
اگر افراد بتوانند با مردم فریبی جامعه را فریب دهند نمی توانند تاریخ را فریب
دهند. زیرا تاریخ است که از دوران زندگی
افراد دور نمائی نشان می دهد. و پرده های تاریک و روشن روز ها را از نظر می گذراند.
لذا تاریخ دانا ترین و دادگر ترین داور است.
عواملی که سبب پیدایش نهضت ملی کردن صنعت نفت شد. عبارت بودند
1 –
امتیاز نامه غیر منصفانه دارسی
2 – در
آمد کم دولت ایران از نفت.
3 - سر پیچی شرکت نفت انگلیس و ایران
از تعهداتی که به موجب امتیاز نامه دارسی و قرار داد 1933 به عهده داشته بود
4 -
علاقمندی دولت های دیگر به نفت ایران
و سهیم شدن در آن مانند آمریکا
5 –
وضع زندگی و معاش اسفناک کارگران و
کارمندان شرکت نفت، موجبات ظاهری جنبش ملی
کردن نفت بود.
در مورد ملی شدن نفت افراد اظهار نظر و سخنانی گفته اند. آگاهی از آن ها کمک
شایانی به شناخت بیشتر آن ها و مسئله ملی شدن صنعت نفت می کند.
محمد مصدق:
حقیقت این است کشور ایران دچار هیچ گونه ضرر اقتصادی و ارزی از ملی کردن صنعت
نفت نخواهد شد.
بیانات دکتر علی شایگان:
دکتر علی شایگان در
جلسه 28 آذر 1329 مجلس شورای ملی در مورد ملی کردن صنعت نفت نطقی بدین شرح ایراد
کرد.
بعون الله محیط بین المللی هم مساعد است برای ملی کردن نفت این قدم مردانه را
بردارید و نفت را ملی کنید. ملت می تواند صنعت نفت را اداره کند اگر نتوانست گردن مرا بزنید. این قدم را بردارید نفت را ملی
کنید. ملت ایران همیشه خودش را اداره کرده، این بار هم اداره خواهد کرد.
نطق محمد نریمان:
در همان جلسه محمود نریمان یکی از
اعضای جبهه ضد ملی ها چنین گفت.
راجع به امکان بهره برداری از معادن
نفت جنوب توسط دولت ایران نباید تردیدی به
خود راه دهیم زیرا با بر چیدن دستگاه شرکت
نفت جنوب اداره امور به مجرای طبیعی خود خواهد افتاد.
بیانات دکتر بقائی:
البته اولیای شرکت نفت و مزدوران آن این طور وانمود می کنند که ملت ایران خودش
نمی تواند چنین کاری را بکند. چه مانعی دارد از کشور های بی طرف متخصص به اندازه
کافی استخدام می کنیم یا چه مانعی دارد از انگلستان استخدام می کنیم. کار می کنند
و حقوق می گیرند. تازه یک موضوع دیگر اگر نفت را تصفیه نه کنیم چه
می شود بسیاری از
ممالک خودشان برای خودشان تصفیه خانه می سازند که نفت را تصفیه کنند با این نعمت
خدا داده کشتی می آیدکنار بندر ده هزار تن می خواهد یکی دیگر می آید 30 هزار تن
نفت می خواهد پولش را می گیریم نه تصفیه خانه می خواهد نه متخصص. این دیگر کاری
دارد. بیرون آوردن نفت خام و فروش آن بدون تصفیه. هر ایرانی کودن می تواند بکند.
ولی به فکر رجال با هوش ما نمی رسد. مطمئن باشید بدون هیچ چیز می توانیم در دنیا
نفت فروشی کنیم و قول می دهم که اسکله های بنادر ما مثل دکان نانوائی کشتی ها برای
بردن نفت توی صف خواهند آمد. آقایان بیائید رأی بدهیم قرار داد 1312 خورشیدی برابر با 1933 میلادی را
که در زمان رضا شاه منعقد شده را ملی کنیم.
سخنان الهیار صالح:
الهیار صالح چنین سخن را آغاز کرد. راجع به ملی نمودن صنعت نفت آیا عملی می
شود یا نه ؟؟. آقایان اطلاع دارید دولت مکزیک که همسایه کشور قوی امریکا می باشد نفت
خود را از دست امریکا گرفت و آن را ملی نمود منتهی خسارت داد. تصور نفرمائید هر
گاه ما این کار را به کنیم انگلیسی ها کشتی جنگی خواهند آورد و قشون پیاده خواهند
کرد. ما می توانیم از همین متخصصین
انگلیسی که الان در نفت جنوب کار می کنند یا اشخاص بیکار دیگر که در
انگلستان یا کشور های دیگر هستند متخصصین را استخدام نمائیم و به تدریج نفت خودمان
را استخراج و با همان کشتی های حامل نفت آن را به بازار خارجه بفروشیم.
نظر عبدالرحمان فرامرزی در مورد ملی کردن صنعت نفت:
عبدالرحمان فرامرزی در جلسه بیست و
ششم کمیسیون نفت مورخ نهم بهمن 1329 چنین گفت. راجع به ملی شدن نفت آقای قشقائی
پیشنهاد کردند. حقیقت این است که این جا نشسته ایم تصمیمی بگیریم که در وضع مملکت
تأثیر عظیمی داشته باشد و بعد هم از عهده انجام آن بر نیائیم این کار را سر سری
نمی شود گرفت. استدعا دارم روی احساسات اقدام نکنیم. فکر کنیم بعد عمل کنیم. آقای مصدق
فرمایشی کردند، رک و پوست کنده بگویم
ما می ترسیم نتوانیم اداره کنیم این در آمد فعلی هم از بین برود. همین حالت
بی سامانی که ما در کارخانه ها و معادن ما است در صنعت نفت هم جاری بشود.
سخنان حسین مکی:
در همان جلسه حسین مکی در جواب عبدالرحمان فرامرزی گفت.دنیای امروز سی میلیون
تن نفت را نمی تواند از جای دیگر استخراج
کند. اگر تنی 50 لیره هم بدهیم می خرند
حتی مهندسین مجانی هم در اختیار دولت ایران می گذارند. لذا منابع ما نخواهد خوابید
بلکه همه نوع کمکی هم دنیا به ما خواهند کرد. در حدود 7 میلیون تن تنها بحریه
انگلیس احتیاج دارد و ما حاضریم با قیمت
عادلانه به خود آن ها بفروشیم و همین مهندسین که الان به کار مشغولند استخدام می
کنیم. بنده با دلیل و رقم همه را روی کاغذ ارائه می دهم.
نظر کاظم حسیبی در مورد ملی شدن نفت:
در مدارک مقامات امریکائی در مورد
کاظم حسیبی چنین آمده است. در سفر مهندس حسیبی به امریکا پس از سا عت ها بحث و
گفتگو در مورد مسئله نفت به نتیجه ائی نرسیدند. از او سوال کردند بالاخره مشکل نفت را به چه طریقی باید حل کرد ؟ او
جواب داد خداوند خودش حل خواهد کرد. از این گفته همه متعجب شدند خداوند !!
در زمانی که تب ملی شدن نفت همه روشنفکران و جبهه ضد ملی ها را گرفته بود. و
مرتباً خبر نگاران با آنها مصاحبه می کردند خبر نگاری نظر کاظم حسیبی را در مورد
ملی شدن نفت می پرسد که آیا موافق است یا
نه. حسیبی جواب می دهد الان نمی توانم جواب بدهم . استخاره می کنم بعد اً
جواب می دهم.
نماینده انگلیس چه
می گوید:
سام فل که در بحبوحه ملی شدن صنعت نفت
به ایران سفر کرده بود، می گوید مصدق با
من حرف نمی زد. با کاردار سفارت در تماس بود. ولی پس از چند مدت که سام فل به لندن برگشته بود، گفت با مصدق به توافق رسیدیم و همه چیز بر وفق مراد پیش می رود. سوال در این
است. با مصدق به چه توافقی رسیده بودند ؟ که هیچ کس از آن خبر نداشت. لغو
16 در صد سهم حق مالکیت ایران از 46 شرکت وابسته شرکت نفت انگلیس و ایران بدون اینکه در مجلس شورای ملی عنوان کرده باشد.
شاه و مسئله ملی کردن صنعت نفت
در این که نهضت ملی کردن نفت از حمایت و پشتیبانی عمیق ملت ایران سر چشمه
گرفته بود جای هیچ گونه شک و تردید نمی باشد. این گونه نهضت ها در تاریخ ایران به
کرات اتفاق افتاده و جزو مقدس ترین و گرانبها ترین اقدامات محسوب می گردد و
احساساتی که سر چشمه آن می باشد از پاک ترین احساسات انسانی به شمار می آید.
رهبریت در نهضت ها نقش بسیار مهم و اساسی دارد رهبر است که می تواند احساسات
مردم را در مسیر صحیح برای رسیدن به هدف هائی که از پیش تنظیم و برنامه ریزی شده
راهنمائی کند و هستند رهبرانی که فقط قدرت تحریک و بر انگیختن احساسات مردم را
دارند ولی فاقد مآل اندیشی و فاقد توانائی لازم می باشند و هدفشان از نیروی نهضت
مردم بهره برداری برای هدف های شخصی و تصفیه حساب ها با دیگران است. لذا هدف از
نوشتن این نوشتار این است که بدانیم
رهبران نهضت ملی شدن نفت چه کرده اند که سبب شکست نهضت ملی شدن نفت شد تا تجربه ای
شود برای آیندگان که گول آن ها را نخورند و کلاه بسیار گشاد که تا زانو سر ملت را
فرا گرفت را نتوانند سر آیندگان بگذارند.
چون برای قضاوت صحیح و بی طرفانه بررسی و تحقیق لازم است. اکنون بهترین فرصت
است تا با مدارک بسیار زیادی که منتشر شده برای شناسائی و تجربه آموختن اقدام شود.
روز بعد از وقوع قتل رزم آرا کمیسیون نفت به اتفاق آرا قطعنامه ای را تصویب
کرد که در آن ملی شدن نفت را توصیه می کرد و به این ترتیب به احساسات عمومی ملت
ایران پاسخ مثبت داد. کمیسیون از مجلس 2 ماه فرصت خواسته بود تا در این مدت مطالعه
کند که به چه طریقی می توان این امر مهم را به صورتی مناسب و شایسته به مرحله اجرا
گذارد.
وقتی محمد رضا شاه حسین علاء را به جای حاجیعلی رزم آرا به نخست وزیری منصوب
کرد شپرد سفیر انگلستان ملاقاتی با نخست وزیر جدید که یک اشراف زاده تحصیل
کرده بود و قبلاً در سمت سفیر ایران در امریکا خد مت می کرد گفت به صرف تصویب
لایحه ای نظیر ملی شدن صنایع نفت ایران به عملیات کمپانی نفت از لحاظ قانونی نمی توان پایان داد. اما بر سر تقسیم
منافع بر اساس 50- 50 می توان مذاکره کرد.
علاء به او پاسخ داد تقسیم 50- 50 منافع در تصویب قراردادی در این زمینه شاید
قبلاً عملی بود اما در شرایط و اوضاع و احوال کنونی چیزی بیش از این لازم است.
نخست وزیر ادامه داد اینک تمام ایرانیان ملی شدن نفت را به عنوان یک اصل مورد
آرزوی خود می دانند این اندیشه و فکر نفوذ و گسترش بسیار پیدا کرده و مردم معتقد
شده اند سعادت کشورشان به آن بستگی دارد.
روز 25 اسفند 1330 برابر ( 15 مارچ 1951 ) که مجلس به اتفاق آرا ( 95 نماینده
حاضر در جلسه ) لایحه ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرد شپرد گزارشی به وزارت خارجه
انگلیس به شرح زیر فرستاد.
اصل ملی شدن نفت در ایران را باید فراموش شده تلقی کرد. حوادث اخیر از نظر
افکار عمومی چنان به قرار داد نفت ضربه زده که هیچ دولتی نمی تواند این امر را
نادیده بگیرد. وقتی روز 20 مارچ ( 29 اسفند ) مجلس سنا ملی شدن نفت را به اتفاق
آرا تصویب کرد شپرد دیگر هیچ استدلالی نداشت که برای وزارت متبوع خویش ارائه کند.
در نقل و بررسی تاریخ ملی شدن نفت
موضوعی که اصلاً به آن اشاره نشده و باید قضاوت شود نظر و اقد ام محمد رضا
شاه است به خصوص نسبت به شخص محمد مصدق است.
1 –
برای تشریح موضع آمریکا مک گی معاون وزارت امور خارجه امریکا با شاه ملاقات کرد
وقتی مک گی از شاه پرسید آیا فکر می کند با بهره
مند بودن از
پشتیبانی امریکا می تواند جلو ملی شدن نفت را که منافع نفتی امریکا در نقاط دیگر را به خطر می اندازد
را بگیرد. شاه پاسخ داد این نهضت در جهت احقاق حق ملت ایران به حرکت در آمده و
تمام ملت ایران آگاهانه از آن پشتیبانی می کند و شاه خواهش کرد از او چنین چیزی را
نخواهیم.
2 –
وزارت خارجه انگلیس به این فکر افتاد که جلوی اجرای لایحه ملی شدن صنعت نفت را
بگیرد. از آن جا که تمام لوایح مصوبه در مجلس برای آن که قدرت قانونی یابد باید به
توشیح شاه می رسید. وزارت خارجه انگلیس به شپرد سفیر خود در تهران دستور داد به هر
طریق ممکن شاه را قانع کند از توشیح لایحه نفت خود داری کند و یا لااقل آن را به
تأخیر اندازد به بهانه این که در قانونی بودن چنین اقدامی تردید وجود دارد و لازم
است بررسی بیشتر شود ولی شاه بر خلاف خواسته سفیر انگلستان سریعاً لایحه را توشیح
نمودند.
3 – در
تاریخ 29 خرداد 1330 وقتی جکسن وزیر میسیون حل اختلاف به عنوان اعتراض نسبت به
لایحه ملی شدن نفت نزد شاه رفت شاه به او اطمینان داد که مجلس شورای ملی در تعقیب
موضوع ملی کردن نفت جانب اعتدال را رعایت خواهد کرد.
4 –
محمد رضا شاه در کتاب پاسخ به تاریخ خود می نویسد. وقتی مجلس نفت را ملی کرد من
کاملاً پشتیبان این اقدام بودم و قانون آن را بی درنگ توشیح کردم.
5 - وقتی به مسئله ملی شدن نفت با دید
تحقیقی نگاه کنیم متوجه می شویم محمدرضاشاه ضمن این که با اقدام ملی کردن نفت
موافقت داشت ولی با جهان بینی خود عاقبت کار را می اندیشید و از قدرت عظیم شرکت
نفت و دولت های انگلیس و امریکا به خوبی آگاهی داشت. لذا از
آن بیم داشت که مبادا
این اقد ام لطمه جبران نا پذیری به تمامیت ارضی ایران وارد آورد. بنا بر این
خواهان ترتیبی بود که هم عمل ملی شدن نفت مانند مکزیک و ونزوئلاء انجام شود و هم
اقدامات در سطح جهانی از حمایت و پشتیبانی دولت های دیگر بر خوردار شود. لذ ا
رهبر آن نیست که احساسات مردم را بر انگیزد
رهبر آن است که عاقبت کار را بی اندیشد
این بحث ادمه دارد
